Menu


Turfwinning

 

Wat is turf?

Turf is een delfstof, net als steenkool en aardolie, en de winning ervan is een onomkeerbaar proces. Dit maakt turf een niet-hernieuwbaar, fossiel product. In essentie is turf niets anders dan gedroogd veen – de restanten van eeuwenoude planten, samengeperst tot een sponsachtig materiaal. Het wordt voornamelijk gewonnen in de Baltische staten, Scandinavië en – tot voor kort – in Ierland, waar het diep uit drooggelegde veengebieden wordt ontgonnen.

De tuinbranche is dol op turf, en dat is niet zonder reden. Turf is vederlicht en spotgoedkoop, wat het aantrekkelijk maakt voor massaproductie. Dankzij turf kunnen kwekers planten voor een habbekrats de grond uit stampen en potgrond zo goedkoop mogelijk in de schappen gooien. Bovendien houdt turf goed vocht vast, maar het bevat nauwelijks voedingsstoffen die planten nodig hebben om te groeien. Dat laatste is handig voor de sector die liever zelf nauwkeurig gedoseerde meststoffen toevoegt om maximale controle te houden over de groei en productie.

Met andere woorden: turf maakt plantenproductie efficiënter en winstgevender, maar de ecologische gevolgen zijn desastreus.

Voor de goede orde: planten hebben geen turf nodig om goed te groeien. Er zijn talloze alternatieven waar we geen ecosystemen voor leeg hoeven te roven en die zowel voor je planten als voor de planeet beter zijn. De keuze ligt bij ons.

Het begint heel zachtjes. Je hoort het – het stille weglopen van water, alsof het stiekem vertrekt zonder afscheid te nemen. Maar dit is geen natuurlijk proces. Mensen graven greppels, zetten sluizen open. Het water – het hart van ons veen – wordt weggevoerd. En wat achterblijft? Een dorstige bodem, scheuren in de aarde en een landschap dat langzaam zijn ziel verliest. Wij dieren merken het als eerste. De kikkers, ooit het koor van het moeras, vallen stil. De libellen zoeken tevergeefs naar natte oevers om hun eitjes neer te leggen. En ik? Ik, de kraanvogel, keer trouw terug… maar zie geen spiegelend water meer onder mijn vleugels, alleen droge vlakte. Mijn roep klinkt hol boven de gescheurde grond – en ik vlieg verder, op zoek naar een plek die nog ademt. Sommigen proberen te vluchten. Anderen blijven, hopend dat het tij keert. Maar het veen voedt hen niet meer. Waar eens leven zinderde, sluipt nu de stilte. En dan – als iedereen allang vergeten is dat wij hier leefden – komen de machines. Je hoort ze al van ver: het lage dreunen, het grommen. Geen storm, maar bulldozers. Ze komen om te nemen wat er nog over is: het veen zelf.
Kraanvogel veengebied turfwinning
Graan de Kraan
Vogel

Turfwinning

Turfwinning leidt tot vernietiging van hele natuurgebieden. De habitats van vogels, slangen en insecten bij turfwinning volledig verloren. Eerst wordt het gebied ontwaterd. Daarna wordt het veen laag voor laag gemijnd. Meters diep graven de machines zich een weg door de eeuwenoude bodem, door lagen die duizenden jaren hebben bestaan. De grond wordt vermalen, verwerkt, verkocht. Voor potgrond, voor wat winst op de balans.

Wat achterblijft, zijn gapende wonden in het landschap. Geen vruchtbare grond, geen moeras dat zich kan herstellen. Enkel kale, levenloze kraters die als littekens in de aarde achterblijven. Het water keert niet terug. De dieren keren niet terug.

En waarvoor? Voor een hortensia op de vensterbank, een basilicumplantje in de keuken, een viooltje in de tuin. Een fractie van schoonheid, gekocht met de ziel van een eeuwenoud landschap.

Uit dit artikel van de onderzoeksjournalisten Nathalie Bertrams, Ingrid Gercama en Tristen Taylor blijkt dat er nog steeds veen wordt gewonnen in voorheen niet-gedraineerde gebieden.

De Catastrofale gevolgen van turfwinning

1. Funest voor ons klimaat

Veen is een fossiele grondstof die duizenden jaren nodig heeft om te ontstaan. Zodra een veengebied wordt drooggelegd, komt er zuurstof bij het veen, waardoor het gaat oxideren. Hierbij komt veel CO₂ vrij, wat flink bijdraagt aan klimaatverandering. Wereldwijd verdwijnen veengebieden in rap tempo, deels voor de productie van turf, dat veel in potgrond wordt gebruikt. Deze vernietiging zorgt voor minstens 5% van de totale uitstoot van broeikasgassen. Dat is meer dan alle luchtvaart bij elkaar!

2. Enorm Biodiversiteits verlies

Door turfwinning gaat een onschatbare biodiversiteit gaat verloren Veengebieden zijn een thuis voor een schat aan leven: zeldzame orchideeën, vleesetende planten, watersnippen, herten en vlinders. Wanneer turf wordt gewonnen, verdwijnen deze unieke habitats voorgoed. Hoewel de dieren en planten in veengebieden misschien niet hetzelfde ‘knuffelgehalte’ hebben als een panda of orang-oetan uit het tropisch regenwoud, verdienen ze net zo goed bescherming.

3. Verlies van natuurlijks spons

Gezonde veengebieden werken als een natuurlijke spons: ze nemen water op in natte periodes en geven het langzaam vrij tijdens droogte. Dit helpt overstromingen te voorkomen en voorkomt dat omliggende gebieden uitdrogen. Door turfwinning verstoor je dit delicate evenwicht. Het resultaat? Groter risico op overstromingen én op extreme droogte. Bovendien trekken in droge tijden veel dieren uit de omgeving naar veengebieden, omdat daar nog water te vinden is.

4. Bodemdaling en zeespiegelstijging

Grote delen van Nederland liggen inmiddels onder zeeniveau, mede door de bodemdaling die het gevolg is van al die afgegraven veenlagen. Met de stijgende zeespiegel kun je zeggen dat we ons eigen, natte graf hebben gegraven. Dit zorgt voor hoge kosten voor waterbeheer, een grotere kans op overstromingen en meer druk op onze dijken. Tegenwoordig is Nederland de grootste turf importeur van Europa. Wij mijnen turf in het buitenland, waardoor we de schade als het ware ‘exporteren’.

5. Watervervuiling

Een gezond veenmoeras zuivert het water in de omgeving. Door het moeras te vernietigen, verstoren we ook deze natuurlijke waterzuivering. Omliggende gebieden die afhankelijk zijn van schoon water uit het veengebied, komen hierdoor in de problemen. Denk aan landbouwgrond, drinkwatervoorraden en de natuur die hieromheen leeft.

6. Brandrisico

Drooggelegd veen en een hittegolf? Een gevaarlijke combinatie. Droog veen brandt namelijk uitstekend, en daarom werd het vroeger (en in sommige landen nog steeds) gebruikt als brandstof. Brandende veengebieden zijn een ware klimaatcatastrofe: de CO₂-uitstoot schiet omhoog en de branden zijn moeilijk te blussen. Om die reden is turf ook niet bepaald een slimme keuze voor groene daken of gevelbekleding – het is namelijk nogal brandbaar!

7. Stofuitstoot

Misschien heb je weleens een tractor over een droge akker zien rijden. Dan weet je hoeveel stof daarbij vrijkomt. Bij turfwinning is dit effect nog groter, door de grootschalige graafwerkzaamheden en het transport. De lokale bevolking kan hier flink last van hebben. Stof is niet alleen vervelend, maar is ook schadelijk voor de gezondheid. Zeker als het jaren duurt voordat ze het hele veengebied hebben leeggeroofd.

8. Lokale opwarming

De plekken waar turf gewonnen wordt, zijn vaak tot wel 2°C warmer dan de omliggende gebieden. Dat komt door de donkerdere kleur van de blootgelegde bodem, die meer zonnewarmte absorbeert. Dit lokale ‘hitte-eiland’-effect heeft directe gevolgen voor plantengroei, diersoorten en de mensen die er wonen.

9. Minder regen, slechte oogst

Door de hitte die van het donkere, vegetatieloze oppervlak afstraalt, ontstaan er minder wolken boven turfwinlocaties. Tel daarbij op dat het waterpeil is verlaagd voor de winning, en je krijgt minder regenval in de regio. Voor boeren in de omgeving betekent dat: minder water voor hun gewassen en een groter risico op mislukte oogsten.

10. Verdroging van de streek

Bij turfwinning wordt niet alleen het eigenlijke veengebied drooggelegd, maar ook de omliggende gebieden. Er is infrastructuur nodig voor transport en machines, zoals wegen en afwateringskanalen. Deze ingrepen zorgen ervoor dat het grondwaterpeil daalt in een veel groter gebied dan alleen de turflocatie zelf. Met alle gevolgen van dien voor landbouw, natuur, drinkwatervoorziening en CO2 uitstoot.

11. Archeologische verwoesting

Turfwinning kan grote schade toebrengen aan archeologische waardevolle gebieden. Veen is niet alleen belangrijk voor de natuur, maar vaak ook voor ons cultureel erfgoed. In veengebieden zijn duizenden jaren oude nederzettingen, grafvelden, werktuigen en andere archeologische vondsten bewaard gebleven, doordat het zuurstofarme veen deze artefacten heeft geconserveerd. Wanneer veengebieden worden ontgonnen, gaan deze unieke historische schatten verloren.

Defensie veenmoeras

12. Vernietiging van Natuurlijke Barrieres

Herstel van veenmoerassen is niet alleen een kwestie van natuur en klimaat — het is ook een slimme verdedigingsstrategie. Wanneer veenbodems zich volzuigen met water, veranderen ze in vrijwel ondoordringbare moddermassa’s. Dat maakt ze ideale ‘barrières’ voor ongewenste militaire voertuigen.

Het Responsible Produced Peat (RPP) keurmerk

Soms heeft turf het RPP  keurmerk. Dit keurmerk zorgt er vooral voor dat het gebied na de turfwinning een nieuwe bestemming krijgt. In plaats van de grond simpelweg achter te laten, wordt het voorbereid voor herinrichting en ander gebruik. De aangerichte schade kan echter niet zomaar hersteld worden. Kijk ons filmpje om hier meer over te weten te komen. 




Is turf fossiel?

Veen is geologisch gezien nog niet gefossiliseerd. Het IPCC heeft een eigen categorie voor turf gecreëerd tussen hernieuwbaar en fossiel. Aangezien het opnieuw aangroeien van gewonnen turf echter duizenden jaren in beslag neemt en daarom niet op menselijke tijdschalen plaatsvindt, schrijft het IPCC: “Although peat is not strictly speaking a fossil fuel, its greenhouse gas emission characteristics have been shown in life cycle studies to be comparable to that of fossil fuels. Therefore, the CO2 emissions from combustion of peat are included in the national emissions as for fossil fuels.” LINK

Wanneer we de problemen van veen in de tuinbouw bespreken, bespreken we een klimaatprobleem, geen geologisch detail. Daarom zou veen een fossiel materiaal moeten worden genoemd en als zodanig behandeld.

nl_NL